Czy pośrednik może być uznany za „instytucję obowiązaną” w świetle AML?

Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1125) określa katalog tzw. instytucji obowiązanych – czyli podmiotów, na których ciąży obowiązek wdrożenia środków bezpieczeństwa finansowego, identyfikacji klienta, raportowania do GIIF i prowadzenia wewnętrznych procedur AML.

W katalogu tym znajdziemy m.in.:

• banki i SKOK-i,
• instytucje płatnicze i pożyczkowe,
• biura rachunkowe,
• notariuszy i doradców podatkowych,
• pośredników ubezpieczeniowych i finansowych – w określonych przypadkach.

Kiedy pośrednik staje się instytucją obowiązaną?

To zależy od charakteru świadczonej usługi.

Pośrednik kredytowy może być uznany za instytucję obowiązaną, jeśli:

1. Pośredniczy w transakcjach finansowych wysokiego ryzyka – np. skomplikowanych, ponadprzeciętnych lub zagranicznych.
2. Świadczy usługę pośrednictwa w kredytach konsumenckich lub hipotecznych i jednocześnie spełnia definicję „instytucji finansowej” z art. 2 ust. 1 pkt 16 ustawy AML.
3. Uczestniczy w transakcjach powyżej 10 000 EUR, szczególnie gotówkowych (choć dziś to rzadkość).
4. Zawiera umowy z klientami w sposób ciągły i nie jedynie informacyjny – a więc współuczestniczy w procesie oceny wiarygodności klienta lub wspiera dokumentacyjnie proces.

Co musi robić pośrednik uznany za instytucję obowiązaną?

Jeśli spełniasz przesłanki z ustawy, musisz wdrożyć szereg obowiązków AML, takich jak:

• Stworzenie i stosowanie procedury wewnętrznej AML (często jako dokument formalny, zatwierdzany przez zarząd),
• Szkolenia z AML dla pracowników (również dla właściciela, jeśli działa jednoosobowo),
• Identyfikacja i weryfikacja tożsamości klienta – w tym analiza źródła pochodzenia środków, beneficjenta rzeczywistego (UBO) i celu transakcji,
• Ocena ryzyka klienta – przy wykorzystaniu kategorii ryzyka geograficznego, branżowego i behawioralnego,
• Raportowanie transakcji podejrzanych i ponadprogowych do GIIF,
• Prowadzenie rejestru transakcji oraz przechowywanie dokumentacji przez minimum 5 lat.

Jakie są konsekwencje braku wdrożenia AML?

UODO i GIIF mają możliwość przeprowadzania kontroli, a brak wdrożonych procedur AML może skutkować karą pieniężną do 1 mln złotych lub więcej, jeśli działalność prowadzona jest w formie spółki. Dodatkowo, brak wdrożenia może oznaczać zawieszenie działalności lub nawet odpowiedzialność karną.

Rekomendacje praktyczne dla pośrednika

1. Zidentyfikuj swój status – czy w Twoim modelu działalności wykonujesz czynności mogące podlegać ustawie AML?
2. Stwórz prostą procedurę AML – nawet jednoosobowa działalność może przygotować dokument w formie uproszczonej.
3. Przeanalizuj ryzyko klientów – z pomocą szablonu lub gotowego formularza.
4. Zadbaj o szkolenie AML – raz w roku, nawet w formie online.
5. Upewnij się, że Twoi partnerzy (banki, operatorzy) wiedzą, że spełniasz obowiązki AML – to wzmacnia zaufanie i Twoją pozycję na rynku.
6. Zachowuj dokumentację zgodnie z ustawą – nawet jeśli klient ostatecznie nie zawarł umowy.

Podstawy prawne i źródła

• Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
• https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000723
• Interpretacje GIIF i komunikaty Ministerstwa Finansów
• https://www.gov.pl/web/finanse/przeciwdzialanie-praniu-pieniedzy
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 – tzw. AMLD4
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego COM(2021)420 final – projekt AML Authority (AMLA)

Podsumowanie

Nie każdy pośrednik kredytowy automatycznie jest instytucją obowiązaną. Jednak jeśli prowadzisz działalność związaną z zawieraniem umów kredytowych, analizą klientów lub transakcjami ponadprogowymi – możesz wpaść w zakres ustawy AML. Warto zabezpieczyć się odpowiednio wcześniej: stworzyć procedury, przeszkolić się i wdrożyć podstawowe środki bezpieczeństwa finansowego. To nie tylko obowiązek – to także forma ochrony przed problemami prawnymi i utratą reputacji.